Co oznacza i kto może ubiegać się o emeryturę pomostową?

Uzyskanie emerytury pozwala na otrzymywanie świadczenia, które zastępuje dochody z pracy zawodowej w momencie, gdy wiek lub zdrowie nie pozwalają na jej kontynuowanie. W większości przypadków do nabycia praw emerytalnych konieczne jest osiągnięcie określonego wieku, w niektórych sytuacjach istnieje jednak możliwość przejścia na emeryturę na innych zasadach. Będzie tak np. w ramach tzw. emerytury pomostowej.

Emerytury przyznawane przed osiągnięciem standardowego wieku emerytalnego

Emerytura jest świadczeniem, które pozwala na uzyskiwanie stałego dochodu po zakończeniu kariery zawodowej. Dzięki wpłacanym wcześniej składkom osoba pracująca uzyskuje do niego prawo po spełnieniu określonych przez przepisy wymogów. W przypadku większości pracowników oraz tych, którzy prowadzili działalność gospodarczą, prawo do emerytury przysługuje po ukończeniu 60 roku życia dla kobiet oraz 65 roku życia dla mężczyzn. Niezbędna jest również możliwość udowodnienia, że w związku z pracą lub prowadzeniem firmy odprowadzano składki emerytalne. Od długości tzw. okresów składkowych zależy wysokość świadczenia obliczanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli emeryturę wylicza ZUS, ważna jest przy tym wysokość kapitału początkowego, a zatem kwoty zgromadzonej przed wejściem w życie reformy emerytalnej z 1999 roku, który jest odpowiednio waloryzowany, jak również środki zapisane na indywidualnym koncie ubezpieczonego, a także subkoncie. Wiek emerytalny jest identyczny przy emeryturach rolniczych wypłacanych przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Przy emeryturze z KRUS liczy się jednak także 25-letni, a w niektórych przypadkach 30-letni okres podlegania ubezpieczeniu, a wysokość świadczenia emerytalnego jest wyliczana na podstawie liczby lat składkowych. Poza emeryturami przyznawanymi na zasadach ogólnych w systemie funkcjonują także inne rodzaje emerytur, w tym emerytury pomostowe – wyjaśnia przedstawiciel Kancelarii prawnej radcy prawnego Wojciecha Chmuraka, specjalizującej się m.in. w sprawach z zakresu prawa pracy i prowadzącej serwis prawopracyporady.pl.

Emerytura pomostowa ma podobny charakter jak emerytura przyznawana na zasadach ogólnych – nieco inne są jednak przesłanki, na jakich można ją otrzymać. Emerytury tego rodzaju są wypłacane osobom, które pracowały w szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach, a zatem ich zdrowie było w zdecydowanie większym stopniu narażone na odniesienie uszczerbku, niż podczas wykonywania prac „zwykłych” prac. Celem utworzenia emerytur pomostowych było więc przyznanie swego rodzaju rekompensaty, która ma wyrównać poniesiony trud i większe obciążenie dla organizmu pracownika. Świadczenia taki są wypłacane przez ZUS, jednak środki na nie pochodzą ze specjalnego Funduszu Emerytur Pomostowych (FEP), na który wpływają składki odprowadzane od wynagrodzeń osób spełniających ściśle określone kryteria, a także dotacje z budżetu państwa. Wpłacana na FEP składka jest w całości odprowadzana i pokrywana przez pracodawcę oraz wynosi 1,5% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Fundusz Emerytur Pomostowych obsługuje więc zarówno osoby, które nabyły praw do emerytur pomostowych w latach wcześniejszych, jak i te, które są aktualnie zatrudnione na jednym ze stanowisk wymienionych w załączniku do Ustawy o emeryturach pomostowych albo na podanych w nich warunkach.

Prace w szczególnych warunkach to takie zajęcia, przy których występują podwyższone ryzyka pogorszenia się stanu zdrowia, mimo korzystania z odpowiednich zabezpieczeń technicznych. Do czynników wpływających na taki stan rzeczy zaliczane są m.in. prace pod ziemią, na wodzie i pod wodą, a także powietrzu. W grę mogą wchodzić również takie czynniki jak gorący lub zimny mikroklimat, podwyższone ciśnienie, konieczność bardzo dużego wysiłku fizycznego określana efektywnym wydatkiem energetycznym wynoszącym 8400 kJ dla mężczyzn i 4600 kJ dla kobiet. Taka sama sytuacja będzie miała miejsce przy obciążeniach na poziomie 6300 kJ u mężczyzn i 4200 kJ u kobiet, o ile praca dodatkowo łączy się z wymuszoną i niezmienną pozycją ciała. Przykładami takich prac może być praca na morskich platformach wiertniczych, prace w powietrzu wykonywane na statkach powietrznych przez personel pokładowy lub prace na statkach żeglugi morskiej.

Prace o szczególnym charakterze wiążą się z bardzo dużą odpowiedzialnością, a także wymagają wysokiego poziomu zdolności psychofizycznych. Wykaz zawodów wiążących się z pracami tego rodzaju obejmują m.in. kontrolerów ruchu lotniczego, pilotów statków powietrznych, maszynistów pojazdów trakcyjnych, elektromonterów bezpośrednio przy usuwaniu awarii oraz eksploatacji napowietrznych sieci elektroenergetycznych w warunkach prac pod napięciem czy członków zespołów ratownictwa medycznego.

Warunki uzyskania emerytury pomostowej

Emerytury pomostowe przysługują osobom, które urodziły się później niż 31 grudnia 1948 roku. Prawo do ich nabycia wymaga osiągnięcia wieku 55 lat w przypadku kobiet oraz 60 lat, jeżeli chodzi o mężczyzn. Konieczne jest także wypełnienie kryteriów dodatkowych. Niezbędny jest odpowiedni staż pracy w postaci okresów składkowych i nieskładkowych wynoszący 25 lat dla kobiet oraz 20 lat dla mężczyzn. Niezależnie od niego potrzebne będzie także udokumentowanie 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych albo o szczególnym charakterze. Praca ta musiała być ponadto wykonywana przed 1 stycznia 1999 roku oraz po 31 grudnia 2008 roku. Obowiązują tu odpowiednio wykazy A i B z Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz załącznik 1 i 2 z Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Przepisy dotyczące emerytury pomostowej nie wymagają tego, by cały 15-letni okres przypadał przed i po tych datach – dopuszczalna jest również tego rodzaju praca między nimi, jednak ważne, by „zahaczała” ona o nie choćby w wymiarze jednego przepracowanego dnia. Warunkiem ubiegania się o emeryturę pomostową jest zakończenie wszystkich stosunków pracy, które łączą pracownika z dowolnym pracodawcą.

Ustalenie 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach albo o szczególnym charakterze następuje z wyłączeniem czasu, w jakim pracownik przebywał na zasiłku chorobowym lub wypłacano mu świadczenie rehabilitacyjne. Nie są do niego doliczane także okresy urlopów bezpłatnych i wychowawczych oraz służby wojskowej. W przypadku nauczycieli nie są brane pod uwagę urlopy szkoleniowe, udzielane dla poratowania zdrowia, urlopy w celu dalszego kształcenia się oraz czas pozostawania w stanie nieczynnym. Jeżeli chodzi o 20-letni staż ubezpieczeniowy, to uwzględniane są okresy składkowe oraz nieskładkowe, ale tylko w takim wymiarze, który nie przekracza 1/3 okresów składkowych.

Trzeba pamiętać, że prawo do emerytury pomostowej można uzyskać również, jeżeli po 31 grudnia 2008 roku osoba, która będzie się o nią ubiegać, nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze. Jest to możliwe, o ile przed 1 stycznia 2009 roku wykonywała prace wymienione w załączniku 1 lub 2 Ustawy o emeryturach pomostowych, a jednocześnie wykonywała pracę wymienioną w tych załącznikach albo w wykazie A i B Rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku. Niezbędny będzie jednak również 20 albo 25-letni staż ubezpieczeniowych oraz wiek 60 lub 65 lat. Potrzebne będzie także rozwiązanie dotychczasowych stosunków pracy.

Emerytura pomostowa może zostać przyznana także wtedy, gdy pracownik nie ukończył 55 lub 60 lat, ani nie ma 15-letniego okresu pracy wówczas, jeśli dla poszczególnego rodzaju pracy lub określonych warunków ustalono obowiązywanie krótszych terminów, jak również wtedy, gdy stan zdrowia nie pozwala na kontynuowanie dotychczasowej pracy, co wymaga uzyskania odpowiedniego orzeczenia lekarskiego. Także w tym przypadku potrzebny będzie odpowiedni staż ubezpieczeniowy, praca przed 1 stycznia 1999 roku oraz po 31 grudnia 2008 roku w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Co wiąże się z nabyciem prawa do emerytury pomostowej?

Emerytura pomostowa może być wypłacana od momentu nabycia do niej uprawnień oraz złożenia odpowiednich dokumentów w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Konieczne będzie wypełnienie właściwego formularza (ZUS Rp-1Epom), złożenie zaświadczenia o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jak również dokumentów będących podstawą do ustalenia kapitału początkowego, jeżeli nie zostały dostarczone wcześniej. Wśród niezbędnej dokumentacji musi się znaleźć także dowód rozwiązania istniejących stosunków pracy, a w razie występowania o emeryturę pomostową na zasadach szczególnych również orzeczenie o niezdolności do pracy w szczególnych warunkach albo w szczególnym charakterze.

Warto pamiętać, że przyznanie emerytury pomostowej nie wyłącza możliwości późniejszego zawarcia nowego stosunku pracy, nie może on jednak wiązać się z pracą w warunkach o szczególnym charakterze albo w szczególnych warunkach. Uzyskanie przychodu w wysokości do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał roku ubiegłego nie ma wpływu na uzyskiwane świadczenie. Przekroczenie tego pułapu skutkuje jednak zmniejszeniem emerytury. Osiągnięcie 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał roku ubiegłego będzie natomiast powodowało zawieszenie emerytury.

W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego ustalonego dla emerytury na zasadach ogólnych osoba otrzymująca emeryturę pomostową traci do niej prawo. Od tego momentu obowiązują ją regulacje dotyczące prawa do standardowej emerytury wraz z dotyczącymi tego faktu uprawnieniami i ograniczeniami.