Majątek wspólny w kontekście dziedziczenia po małżonku

Ustawowa wspólność majątkowa męża i żony jest szczególnym typem współwłasności. Jest tak, ponieważ podczas trwania małżeństwa każdy z małżonków dysponuje danym przedmiotem w takim samym stopniu. Ta wspólność wygasa jednak w chwili śmierci jednego z małżonków. Jak wówczas dokonuje się podziału majątku? Jaka część przysługuje osobie pozostającej dotychczas w związku formalnym?

Czym jest wspólność majątkowa małżeńska?

Oznacza to, że dana wartość materialna, na przykład samochód lub dom, należy do obojga małżonków i do każdego z nich osobno. Dopiero po wygaśnięciu wspomnianej wspólnoty, na przykład z chwilą śmierci jednej osoby lub w wyniku rozwodu, tworzy się współwłasność w częściach ułamkowych.

Testament a ustawa

W polskim prawie, a konkretnie w Kodeksie cywilnym, wyraźnie zaznaczono, że pierwszeństwo ma zawsze wola spadkodawcy.

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce dopiero wówczas, gdy zmarły małżonek nie pozostawił po sobie ważnego testamentu oraz w sytuacji, gdy powołani spadkobiercy nie chcą lub nie mogą dziedziczyć – wyjaśnia ekspert z kancelarii adwokackiej Wojciecha Wojciechowskiego.

Odgórne, ustawowe dziedziczenie zostało opracowane w taki sposób, by możliwie jak najbardziej załagodzić dolegliwości ekonomiczne oraz życiowe wynikające z odejścia współmałżonka. Chodzi zatem o to, aby najbliższa zmarłemu osoba mogła otrzymać korzyści z majątku spadkowego, który sama ze współmałżonkiem współtworzyła.

Dziedziczenie ustawowe małżonka spadkodawcy

W momencie śmierci żony lub męża wspólność majątkowa małżeńska zmienia swój charakter, przekształcając się we wspólność, do której stosuje się adekwatnie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, najczęściej w ułamku ½. Żyjący małżonek otrzymuje wówczas w spadku dział zmarłego współmałżonka w byłym majątku wspólnym, a ponadto jego majątek odrębny – czyli połowę ówczesnego majątku wspólnego oraz udział w nie mniej niż ¼ w majątku, który podlega dziedziczeniu.

W przypadku każdej sprawy spadkowej spadkobiercy dzielą się na grupy – w zależności od stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. W polskim prawie małżonek dziedziczy w pierwszej, drugiej, a także trzeciej grupie spadkobierców ustawowych. Jest on ponadto zawsze uprzywilejowany w odniesieniu do wielkości udziału w spadku względem pozostałych członków rodziny, na przykład dzieci. Najbliższa rodzina zmarłego, a więc małżonek i dzieci, dziedziczą co prawda w częściach równych, natomiast – co już wspomniano wcześniej – udział przypadający małżonkowi nie może wynosić mniej niż jedna czwarta całości spadku.

Co ważne, małżonek spadkodawcy dziedziczy nawet wówczas, gdy udowodniono trwały i zupełny rozkład pożycia przed śmiercią. Jeśli nie doszło do rozwodu, sprawa jest klarowna. Taka sytuacja nie zachodzi jednak w sytuacji, gdy na przykład spadkodawca miał za życia kilku współmałżonków i z nimi dorobił się majątku – dziedziczy tylko ten, który pozostawał w związku małżeńskim ze spadkodawcą aż do chwili jego śmierci.