Zasady zasądzania alimentów. Co warto wiedzieć?

Obowiązek alimentacyjny jest jednym z najczęstszych przedmiotów sporów sądowych – w szczególności, gdy stronami są rodzic i małoletnie dzieci. W toku postępowania sądowego ustala się wysokość świadczenia i warunki jego płatności. Wyrokowi z urzędu sąd nadaje rygor natychmiastowej wykonalności, zatem zasądzone alimenty można niemal natychmiast skutecznie egzekwować. Zanim jednak złożysz stosowny pozew do sądu, warto dowiedzieć się, na jakich zasadach zasądzane są alimenty. Przedstawiamy zasady zasądzania świadczenia alimentacyjnego.

Czym jest obowiązek alimentacyjny?

Obowiązek alimentacyjny zgodnie z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego to dostarczanie uprawnionemu przez zobowiązanego środków utrzymania oraz w miarę potrzeb środków wychowania. To instytucja prawna mająca na celu zapewnienie tychże środków tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami. Obowiązek alimentacyjny dotyczy osób pozostających w stosunku rodzinnym i obciąża krewnych w linii prostej bądź małżonków, a w określonych przypadkach rodzeństwo oraz byłych małżonków. Zakres obowiązku alimentacyjnego oraz zasady jego świadczenia uregulowane są w art. 128-144 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy prawa i jest niezależny od woli stron, czyli osób uprawnionych oraz zobowiązanych, a przepisy kreujące obowiązek są normami bezwzględnie obowiązującymi. Uprawniony nie może zrzec się prawa do świadczeń alimentacyjnych ani zbyć go innej osobie. Niemożliwe jest również umowne przejęcie obowiązku alimentacyjnego przez inną osobę.

Jaki jest zakres świadczenia alimentacyjnego?

Zgodnie z art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcie usprawiedliwionych potrzeb nie ma stałego kryterium odniesienia – zakres świadczenia alimentacyjnego wyznaczany jest przez bieżącą sytuację uprawnionego i zobowiązanego, cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego oraz warunki społeczno-ekonomiczne.

Należy przy tym zaznaczyć, że w przypadku zakresu potrzeb dziecka, jakie jego rodzice winni zaspokoić, nie dotyczy on jedynie jego potrzeb fizycznych, ale i duchowych. Według art. 96 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice zobowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, a także dostarczyć mu niezbędnych środków utrzymania i wychowania. Oznacza to, iż dziecku należy zapewnić następujące środki:

- na zaspokojenie potrzeb fizycznych – zapewnienie mieszkania, wyżywienia, odzieży, środków higieny osobistej, leczenia w razie choroby,

- na zaspokojenie potrzeb duchowych/intelektualnych – w tym realizacji pasji dziecka, rozwoju kulturalnego (zakup książek, biletów do kina, do teatru itp.),

- na zaspokojenie potrzeb wychowania – kształcenia ogólnego i zawodowego, dostarczanie rozrywek oraz wypoczynku.

Należy pamiętać, że podczas ustalania wysokości świadczenia alimentacyjnego brany jest pod uwagę aktualny stan faktyczny, a nie potrzeby uprawnionego w przyszłości. Jeżeli więc one wzrosną, możliwe jest złożenie pozwu o podwyższenie alimentów czy zawarcie pozasądowej ugody w tym przedmiocie.

Na jakich zasadach zasądzane są świadczenia alimentacyjne?

Istnieją trzy utrwalone w świetle orzecznictwa sądowego zasady zasądzania alimentów. Pierwszą z nich jest zasada, iż dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie. Oznacza to, że przy ustalaniu wysokości świadczenia alimentacyjnego brane pod uwagę są warunki, w jakich żyje zobowiązany. Jeśli więc rodzic dziecka dwa razy w ciągu roku wyjeżdża na zagraniczne wczasy, nie może twierdzić, że stopa życiowa jego dzieci powinna znajdować się na poziomie absolutnego minimum. Warunki życiowe uprawnionego powinny odpowiadać warunkom, w których żyje zobowiązany.
Druga zasada brzmi: rodzice powinni dzielić się z dziećmi, w szczególności małoletnimi nawet najmniejszymi dochodami. Oznacza to, iż nie istnieje żaden próg dochodowy, po przekroczeniu którego zaczyna istnieć obowiązek alimentacyjny i każdy rodzic zobowiązany jest w miarę możliwości pokrywać finansowe potrzeby dziecka.

Zasada trzecia głosi, że zaspokojenie potrzeb dziecka może wymagać naruszenia przez rodziców substancji ich majątku. To z kolei oznacza, że w przypadku, gdy rodzic nie będzie w stanie pokryć uzasadnionych potrzeb dziecka z bieżących dochodów, może zaistnieć konieczność zbycia przedmiotów stanowiących własność osobistą o charakterze nieprodukcyjnym – przykładowo motocykla lub drugiego auta.

Kiedy możliwa jest zmiana wysokości świadczenia alimentacyjnego?

Raz określone świadczenie alimentacyjne nie ma charakteru dożywotniego i jego wysokość może ulec zmianie na drodze powództwa z art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Świadczenie alimentacyjne może ulec zarówno podwyższeniu, jak i obniżeniu. Wzrost wysokości świadczeń alimentacyjnych jest możliwy w sytuacji, gdy uzasadnione potrzeby osoby uprawnionej ulegną zwiększeniu, np. gdy dziecko rozpocznie naukę szkolną lub będzie poddawane leczeniu, lub rehabilitacji. Podwyższenie alimentów może mieć miejsce również w przypadku, gdy możliwości zarobkowe zobowiązanego się zwiększą lub jego dotychczasowe wydatki ulegną ograniczeniu.
Zmniejszenie zakresu obowiązku alimentacyjnego może nastąpić natomiast, gdy uzasadnione potrzeby osoby uprawnionej ulegną zmniejszeniu lub gdy negatywnej zmianie ulegnie sytuacja życiowa, lub ekonomiczna osoby zobowiązanej.

Wysokość świadczenia alimentacyjnego ulega zmianie w drodze wyroku wydanego po przeprowadzeniu postępowania dowodowego.

Czym jest zabezpieczenie alimentów?

Prawomocny wyrok w sprawie o zasądzenie alimentów posiada klauzulę natychmiastowej wykonalności i stanowi tytuł egzekucyjny będący podstawą do dochodzenia należności. Jeżeli istnieje ryzyko, że długie postępowanie sądowe w sprawie o alimenty narazi osobę uprawnioną na problemy finansowe, można wnosić o zabezpieczenie roszczenia. Zgodnie z art. 730 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego orzeczone przez sąd zabezpieczenie stanowi formę tymczasowej ochrony finansowej na czas trwania postępowania, a zgodnie z art. 753 Kodeksu postępowania cywilnego może mieć ono formę okresowej bądź jednorazowej zapłaty określonej kwoty na rzecz osoby uprawnionej. Wniosek można zawrzeć w pozwie i jest on wówczas rozpoznawany w pierwszej kolejności.

Kiedy następuje ustanie obowiązku alimentacyjnego?

O wygaśnięciu obowiązku alimentacyjnego decyduje kryterium osiągnięcia przez osobę uprawnioną (najczęściej dziecko) zdolności do samodzielnego utrzymywania się. W tym przypadku nie jest brane pod uwagę osiągnięcie pełnoletniości dziecka czy stopień jego wykształcenia, lecz to, czy jest ono w stanie samodzielnie zaspokoić swoje potrzeby. Jest to więc sytuacja, gdy uprawniony zdobył już kwalifikacje zawodowe stosowne do swoich uzdolnień i zainteresowań, jest w stanie podjąć zatrudnienie, a możliwość jego uzyskania jest realna. W praktyce przyjmuje się, że jeśli pełnoletnie dziecko studiuje, to obowiązek obejmuje również okres studiów.
Zobowiązanie jest dożywotnie, gdy osoba uprawniona na skutek nabytego lub wrodzonego kalectwa bądź niedorozwoju umysłowego nie jest w stanie samodzielnie zdobywać środków na zaspokojenie swoich potrzeb. W sytuacji, gdy świadczenie alimentacyjne wypłacane jest byłemu małżonkowi przez osobę zobowiązaną, która nie poniosła wyłącznej winy rozpadu małżeństwa, obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem 5 lat od czasu uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód lub w razie zawarcia przez uprawnionego nowego związku małżeńskiego.